29 November 2014

Waarom

Stel jij wel eens vragen die beginnen met "Waarom...?" Dan ben jij niet alleen! Ze worden namelijk zeer vaak gesteld (door ouders, kinderen, vrienden, familie, maar ook door leraren, begeleiders, managers, hulpverleners, advocaten, rechters en politie...)

Waarom heb je dat gedaan?
Waarom heb je dit beslist?
Waarom is dit voor jou zo belangrijk?
Waarom doe je dit?
Waarom is dit voor jou een probleem?
Waarom wil je dit bereiken?
Waarom wil je dit zo aanpakken?
Waarom...?

Herkenbaar? Toch krijg je in bijna even zoveel gevallen de vraagsteller, niet de respons die ze verwachtten en eindigt de vraagstelling in discussies en lopen de gemoederen op. Hoe komt dit nu?

Een "waarom" vraag is er een die meestal zonder veel nadenken wordt geformuleerd. Ze lijkt een eenvoudige onderzoeksvraag of een vraag die gewoon ondervraagt, maar is dat steeds het geval? Niet zelden heeft de vraagsteller een ander (onderliggend) bewust of onbewust doel dat mee klinkt in de vraag. In bepaalde gevallen kan men zich zelfs afvragen of het wel een vraag is? De waarom-vraag wordt zeer vaak gesteld vanuit een gewoontepatroon.

De reacties op een simpele waarom-vraag lopen uiteen van een uitgebreid antwoord aan de ene kant tot een agressieve houding aan de andere kant van het reactiespectrum. Daartussen liggen diverse reacties die uiteenlopende gevoelens kunnen uiten (verbaal en vooral non-verbaal): ongenoegen, onzekerheid, schaamte, schuldgevoelen, vertwijfeling, ergernis, een gebrek aan zelfvertrouwen, maar ook verwondering, verbazing, ongeloof, enz. ...)

Wanneer je deze situaties al meegemaakt hebt onthoudt dan dat de reacties niet te maken heeft met de inhoud maar alles zegt over het relatieaspect van de vraagsteller en ondervraagde. Laten we hier dieper op ingaan.

Waarom? Daarom!

De "waarom"-vraag werkt sterk in op het relationele aspect van onze communicatie. Niet alleen omwille van de intonatie waarmee we de vraag stellen maar reeds door de formulering zelf: "Waarom?".

Heel vaak hoort de ontvanger een waarom-vraag als een vraag naar verantwoording. De waarom vraag roept bij vele mensen het gevoel op dat ze verplicht worden om zich te verantwoorden, om duidelijk te maken om welke reden ze iets gedaan hebben of nagelaten hebben te doen. Ze voelen zich (de een al meer dan de ander) geviseerd omdat de verantwoordelijkheid, naar hun aanvoelen, volledig bij hen wordt gelegd. De ontvanger van een "waarom"-vraag ervaart de vraagsteller niet zelden als iemand die zich in de relatie 'boven' haar zet. Iemand die zich het recht toe-eigent om haar ter verantwoording te roepen. Door de "waarom"-vraag sluipt dan ook (onbewust) een ongelijke machtsverhouding in de relatie, voor zover die er al niet is. Sommigen reageren alsof ze onderworpen worden aan een (strenge) ondervraging. De waarom-vraag wordt niet zelden ervaren als een 'wapen' in de machtsstrijd en vormt de aanleiding van menige heftige woordenwisseling.

Het klassieke voorbeeld is de "waarom"-vraag die pubers en ouders elkaar toesturen. Ook tussen partners onderling of in werk relaties kun je dergelijke waarom vragen bedenken. Misschien herinner jij je nog de allereerste moment waarop je moeder of vader je de "waarom" luister je niet, "waarom" ben je niet flink, of waarom eet jij je bord niet op vragen? Ga maar eens na welke gedachten er bij je opkomen en wat je voelt wanneer je partner je vraagt: "Waarom, heb je niet gedaan wat ik vroeg?!" of je manager: "Waarom heb jij je bijdrage niet geleverd?!"

Kindertijd

Al zeer vroeg worden we in onze ontwikkeling (vanaf onze peutertijd) geconfronteerd met de "waarom"-vraag. Ouders stelden ons deze vraag zeer vaak, maar je hoorde ze ook uit de mond van leraren, dokters, verpleegsters, vrienden, familie, collega's, managers... enz., uit de mond van al wie meende enig gezag te hebben over jou. Door deze vroege ervaringen en herhalingen van patronen hebben wij al vlug geleerd dat "Waarom?" een belangrijke formulering is. Hierbij ontdekte je wellicht ook snel dat je met deze vraag vele richtingen uit kon: aandacht vragen, mensen irriteren, je ouders plagen, ongenoegen luchten, ... maar ook: veel te weten komen, je verwondering uiten en met anderen delen, ... enz.

Dat je dit effect krijgt op een "waarom"-vraag heeft (bijna) alles te maken met onze cultuur, met onze socialisatie, en dan vooral hoe in onze omgeving wordt omgegaan met de begrippen 'schuld' en 'verantwoordelijkheid' en hoe verticale relaties worden omgezet in een machtsverhouding (meestal een ongelijke verhouding). Verticale relaties zijn bv. de ouder-kind relatie, de leraar-leerling relatie, de manager-werknemer relatie, de dokter-patiënt relatie, enz. Horizontale relaties zijn bv. kinderen onder elkaar, de partnerrelatie, de mannen-vrouwen relatie, collega's, ...enz. Spijtig genoeg worden ook deze relaties in vele culturen vaak omgezet in een ongelijke machtsverhouding en roept ze emoties op.

So what?

Waarom is dit belangrijk om te weten hoor ik de aandachtige lezer denken? Het effect van een "waarom" vraag en het antwoord hierop leert ons niet enkel iets over jouw relatie met de andere persoon echter ook over hoe jij zelf hierin voelt. Het geeft inzicht op hoe jij kijkt naar jou zelf, de ander en met welk doel je deze vraag stelt en met welke gevoelens en verwachtingen je dit doet. Het leert jou iets over de innerlijke dialoog van de ander en van jezelf. De innerlijke dialoog van de actoren is de vormende kracht van een communicatie. Door meer oog en oor te krijgen voor de innerlijke dialoog van de anderen en jouzelf kun je jouw communicatie en relatie positief verbeteren. Verandering begint namelijk bij jezelf.

Niet zelden hoor ik tijdens coachingssessies de "waarom" vragen voorbij komen die mensen aan zich zichzelf of anderen stelt. Mijn vraag is dan niet zelden: "Wat wil je hiermee bereiken? Wat denk je, wat voel je als je deze vraag stelt? Wat hoop je terug te horen? Bij jezelf? Bij de ander?"

Wanneer jij ook regelmatig geconfronteerd wordt met "waarom" vragen, of juist deze vraag vaak automatisch stelt. Ga na hoe jij je op dat ogenblik voelt, tegenover jijzelf als de ander. Kun jij je innerlijk op gelijke hoogte zetten of voel je je op dat ogenblik toch de meerdere (of mindere)? Heb je werkelijk belangstelling in de ander of draait het toch allemaal om jouzelf, om jouw ideeën, mening over de zaak, de taak, om jouw analyse, om jouw diagnose?

In veel relaties gebeuren er discussies naar aanleiding van de "waarom" vraag. Ieder is verantwoordelijk voor zijn aandeel in de communicatie, in dit geval voor het stellen van de vraag, voor het feit dát je een vraag stelt, dat je déze vraag stelt, hier en nu, en op déze manier.

Nu je dit weet, kun je onderzoeken hoe dit bij jou werkt, in jouw relaties en veel "waarom" vragen zullen opgelost zijn, zonder deze vraag te stellen...

Verander je leven, verander je vragen.

123?